مقدمه
تهدیدات فراملی برخلاف تهدیدات دولتی، از ناحیه یک دولت صادر نمی‌شوند بلکه منابع صدور آن‌ها متعدد و متکثر می‌باشد و پاسخگویی مؤثر به آن‌ها نیز نه در توان یک دولت خاص بلکه مستلزم همکاری‌های فراملی است. برخی از این تهدیدات فراملی نظیر تغییرات آب و هوایی و تروریسم دارای فوریت بوده و برخی دیگر نظیر فساد، چالش‌های غیرمستقیم برای امنیت ملی آمریکا به وجود می‌آورند. از جانب دیگر، دامنه تهدید آفرینی چالش‌های مذکور هم یکسان نیست و هر یک دارای تأثیرگذاری در سطوح جهانی، ملی یا محلی هستند. کاهش توان ائتلاف سازی آمریکا، کاهش تعداد حکومت‌های دموکراتیک در جهان و برخی علل مشابه، همکاری جهت حل چالش‌های فراملی را با موانع جدی روبرو ساخته است. مهمترین تهدیدات فراملی مطرح برای امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۲۲ به شرح ذیل است:
تداوم بحران کرونا و پیامدهای آن: شیوع بیماری کرونا از سه سال پیش، کلیه جوانب زندگی بشر را مختل ساخته و پیامدهای شگرفی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی داشته است. برآورد جامعه اطلاعاتی آمریکا حکایت از آن دارد که به رغم پوشش گسترده واکسیناسیون در جهان، کشورهای مختلف در سال آینده نیز همچنان با بحران کرونا دست و پنجه نرم خواهند کرد. پیامدهای اقتصادی بحران کرونا همچنان کشورها به ویژه دولت‌های ضعیف و کم‌درآمد را متأثر خواهد ساخت و نارضایتی اجتماعی برآمده از آن، موجب تشدید بی‌ثباتی به ویژه در کشورهای فقیر و دارای دولت‌های شکست‌خورده می‌شود و امواج مهاجرت از این کشورها را افزایش خواهد داد. از جانب دیگر، پیامدهای اقتصادی بحران در کنار تغییرات آب و هوایی، گرسنگی در جهان را به بالاترین میزان طی یک دهه اخیر رسانده است.افزایش دوبرابری گرسنگی در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹، به بی‌ثباتی سیاسی به ویژه در کشورهای کم‌درآمد دامن زده است. از جانب دیگر، تداوم بحران کرونا سبب تسهیل در گسترش بیماری‌های واگیردار و تنفسی نظیر آنفلوآنزا، فشار فزاینده بر بخش بهداشت و درمان کشورها و افزایش بی‌اعتمادی به نظام بهداشت و درمان دولت‌ها می‌گردند. ارزیابی جامعه اطلاعاتی در باب منشأ شیوع ویروس کرونا هم بیانگر آنست که پاندمی این ویروس در اواخر سال ۲۰۱۹ و از طریق حیوان به انسان رخ داده است. با این حال، جامعه اطلاعاتی همچنان در مورد طبیعی یا مصنوع بشر بودن این ویروس به نتیجه مشخصی دست نیافته است.
۲- تغییرات اقلیمی و تخریب محیط‌زیست: تهدیدات زیست‌محیطی به شکل فزاینده منابع امنیت ملی آمریکا را دچار چالش ساخته و ارائه پاسخ مؤثر به این چالش‌ها را با دشواری روبرو می‌سازد. ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که به رغم تلاش کشورها برای حرکت در مسیر التزام به مفاد توافقنامه آب و هوایی پاریس، روند افزایش دمای کره زمین تداوم خواهد یافت و دمای کره زمین تا سال ۲۰۳۰، یک و نیم درجه و تا سال ۲۰۵۰، دو درجه افزایش خواهد یافت. از جانب دیگر، مواجهه کشورها با مخاطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی، آن‌ها را به بهره‌گیری از فناوری‌های مورد نیاز برای گذار از انرژی فسیلی به انرژی‌های پاک واخواهد داشت. پیش‌بینی‌ها بیانگر آنست که پیامدهای ملموس تغییرات آب و هوایی از سال ۲۰۴۰ به بعد به ویژه برای کشورهای کم‌درآمد بیشتر احساس خواهد شد و به علت ضعف و عدم توان مقابله مؤثر این کشورها با مخاطرات زیست‌محیطی، احتمال بروز بی‌ثباتی و جنگ داخلی در کشورهای مذکور هر روز بیشتر می‌شود. مخاطرات زیست‌محیطی، افزایش دمای کره زمین، تغییر الگوهای بارندگی و سایر تغییرات آب و هوایی احتمالا به تهدید فزاینده حیات بشری می‌انجامد و امنیت غذایی و آبی بشر را هرچه بیشتر تهدید می‌کند.
۳- فساد اداری: فساد در کشورهای دارای حکمرانی ضعیف موجب تضعیف دولت‌ها، ضعف فزاینده اقتصادی آن کشور، تشدید بی‌ثباتی سیاسی، رشد جرایم سازمان‌یافته و گسترش مهاجرت می‌گردد. از جانب دیگر، فساد گسترده می‌تواند رژیم‌های ناقض حقوق بشر را تقویت و عامل استحکام دولت‌های خودکامه جهان گردد.
۴- بهره‌گیری از فناوری‌های نوین: فناوری‌های نوظهور امروزه عامل بهبود فزاینده قابلیت‌ها، تجارب و توانمندی‌های انسانی هستند و افراد و جوامع و دولت‌ها هم می‌بایست ضمن تطبیق خویش با شرایط جدید، شیوه‌های نوینی را در عرصه‌های گوناگون کار و زندگی در پیش گیرند. روند کنونی بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور در عرصه تسلیحات نظامی سبب شده است دانش تکنولوژیک برخی فناوری‌های نظامی از انحصار کشورهای پیشرفته خارج و در اختیار سایر کشورها قرار گیرد. بهره‌گیری فزاینده دولت‌های در حال توسعه و حتی بازیگران غیردولتی از ابزارهای سایبری، پهپادها و تجهیزات دریایی که توان رقابت راهبردی این کنشگران را افزایش می‌دهد، این نگرانی را تقویت می‌کند.
۵- جرایم سازمان‌یافته: گروه‌های تبهکاری از طریق قاچاق انسان، جرایم سایبری، پولشویی و تولید و قاچاق مواد مخدر تهدیدی مستقیم برای ایالات متحده محسوب می‌شوند. تلاش این گروه‌ها جهت تضعیف حکومت قانون در کشورهای متحد آمریکا تهدید غیرمستقیم برای واشنگتن محسوب می‌شود. افزایش تعداد تلفات ناشی از مصرف مواد مخدر وارد شده از مرزهای مکزیک و گسترش قاچاق انسان از مهمترین تهدیدات علیه امنیت ملی آمریکا در این حوزه به حساب می‌آیند.
۶- ترویسم: بر اساس این سند هسته‌ها و گروه‌های متأثر از ایدئولوژی افراطی‌گرایی سنی، مهمترین تهدید تروریستی برای آمریکا محسوب می‌شوند. مهمترین گروه‌های تهدیدکننده امنیت ملی آمریکا عبارتند از:
الف- داعش: رهبران داعش همچنان بر رسالت خویش مبنی بر ایجاد یک خلافت جهانی متعهد بوده و در تلاش جهت بازیابی قابلیت‌ها و توانمندی‌های خویش هستند. به رغم انجام حملات در مناطق نفوذ همچون عراق و سوریه ولی ایدئولوژی داعش همچنان الهام‌بخش حملات تروریستی در غرب از جمله آمریکا خواهد بود. همچنین داعش خراسان می‌کوشد از فراری دادن نیروها و ایجاد قابلیت تهاجم خارجی جهت فشار بر طالبان استفاده کند.
ب- القاعده: این گروه اقدامات عملیاتی خویش را به گروه‌های وابسته در منطقه واگذار نموده است. به رغم چالش‌هایی نظیر بحران رهبری، شکست‌های پیاپی و کاهش دامنه نفوذ، القاعده تلاش دارد نفوذ خود را در افغانستان حفظ و از آن به عنوان مرکز عملیاتی بهره گیرد. تهدید القاعده عمدتا معطوف به منافع آمریکا در خارج به ویژه در کشورهایی است که نیروهای وابسته به این گروه کنش‌گری نسبی دارند. یمن، سومالی و برخی کشورهای آفریقایی از جمله این کشورها به حساب می‌آیند. القاعده اکنون حضور عملیاتی مؤثر در افغانستان ندارند ولی شاخه القاعده در شبه قاره هند دارای تعاملات عمیق با طالبان است.
ج- حزب‌الله: به ادعای این سند حزب‌الله در کنار تقویت توانمندی‌های نظامی متعارف، می‌کوشد از طریق همکاری با ایران به توسعه قابلیت‌های نظامی نامتعارف هم بپردازد. هدف راهبردی این گروه، کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه و لبنان است.
د- گروه‌های افراطی نژادپرست: این افراطی‌گرایان طیف متنوعی از ایدئولوژی‌ها از جمله نئونازیسم و نظریات توطئه نژادی را شامل می‌شوند و کانون تمرکز آن‌ها جهت سازماندهی فعالیت‌های خویش، شبکه‌های اجتماعی و پادکست‌ها است.
۷- مهاجرت بین‌المللی: شرایط نامناسب اقتصادی و اجتماعی، تغییرات در سیاست‌های مهاجرتی و وجود فرصت‌های شغلی همچنان موجی از آوارگان را از مکزیک به سوی مرزهای آمریکا روانه کرده است که پیامدهایی نظیر افزایش جرم، خشونت و فساد را با خود به همراه دارد.
نتیجه‌گیری: مقایسه تطبیقی تهدیدات فراملی آمریکا مذکور در سند سال جاری در مقایسه با سند سال گذشته بیانگر آنست که منابع عمده تهدید علیه امنیت ملی آمریکا در سطح بین‌المللی، اغلب ثابت بوده و تغییر چندانی نکرده است. با این حال، باید توجه داشت نگرانی آمریکا در باب تهدید کرونا و پیامدهای سوء آن تا حدی زیادی کاهش یافته است که این امر شاید متأثر از گسترش واکسیناسیون در سراسر جهان و کاهش مبتلایان به این بیماری واگیردار باشد.
نویسنده: محمد امین حضرتی
* انتشار این مطلب لزوما به معنای تایید محتوا توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک نیست و صرفا به‌منظور بهره‌برداری نخبگانی منتشر شده است.