مقدمه مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری
رئیس‌جمهور حسن روحانی در نهم بهمن 1395 هیئتی ویژه برای بررسی حادثه فروریختن ساختمان پلاسکو معین کرد که برای اولین بار در تاریخ ایران، هیئتی به کلی غیردولتی است و وظیفه دارد علل بروز حادثه، شیوه مدیریت حادثه و علل ساختاری بروز آن‌را مشخص کرده و راهکارهایی برای پیشگیری از آن ارائه نماید. یکی از مهم‌ترین نکات در این حکم آن است که رئیس‌جمهور این هیئت را موظف به ارائه گزارش به ملت ایران ساخته است. نتیجه گزارش‌ها درباره حوادث مشابه همواره به دولت ارائه می‌شده و در اغلب موارد در نهایت جامعه از نتیجه بررسی مطلع نمی‌شده یا کیفیت اطلاع‌رسانی به گونه‌ای بوده که برای مردم ابهام‌آمیز بوده است. اعضای هیئت‌های بررسی نیز اغلب نامشخص یا منتسب به مقامات اجرایی بوده‌اند. این اولین بار است که هیئتی غیردولتی موظف به بررسی حادثه و ارائه گزارش به ملت ایران شده است.
تشکیل هیئت‌های ویژه بررسی حوادث در جهان سابقه‌ای طولانی دارد اما یکی از مهم‌ترین این هیئت‌ها برای بررسی حادثه‌ای مهم در ژاپن تعیین شد. سونامی در ژاپن و حادثه نیروگاه اتمی فوکوشیما سبب شد هیئتی ده نفری از سوی مجالس ژاپن برای بررسی حادثه تشکیل شود. گزارش عملکرد این هیئت که اتفاقاً برای اولین بار در تاریخ ژاپن با ترکیبی غیردولتی تشکیل می‌شد، نمونه‌ای از عملکرد این گونه هیئت‌هاست و حاوی نکات مهمی برای هیئت ویژه بررسی حادثه پلاسکوست.
کیوشی کوروکاوا متذکر می‌شود که کمیسیون تحقیق و تفحص تشکیل‌شده اولین کمیسیونی است که از جانب پارلمان اختیار یافته و مستقل از دوایر و سازمان‌های حکومتی فعالیت کرده و امیدوار است این تمهید و تلاش بتواند به توسعه جامعه مدنی ژاپن کمک نماید. این همان هدفی است که هیئت ویژه حادثه پلاسکو نیز در صورت پایبندی به اصل بی‌طرفی و بررسی کارشناسانه می‌تواند به آن دست یابد. کمیسیون ژاپنی هم‌چنین بر مسائل ساختاری منجر به بروز حادثه تأکید می‌کند و تصریح می‌نماید «اگر افراد ژاپنی دیگری هم جای مسئولان و مسببان این سانحه بودند؛ به احتمال زیاد حاصل کار همین می‌بود و در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نمی‌شد.» همین مبناست که سبب می‌شود نویسندگان گزارش تصریح کنند «این گزارش، انتقادات تندی را متوجه افراد و سازمان‌های بی‌شماری می‌کند، اما هدف ما این نیست که تقصیر را به گردن کسی بیندازیم و البته نباید هم اینگونه باشد. هدف باید درس گرفتن از این فاجعه و بررسی دقیق دلایل اصلی آن باشد تا این اطمینان حاصل شود که فجایع این چنینی هرگز دوباره تکرار نمی‌شوند.» هدف نهایی گزارش هیئت ویژه پلاسکو نیز چنان‌که رئیس‌جمهور تأکید کرده‌اند باید رویه‌ها و ساختارهای منجر به بروز حادثه و نوع مدیریت آن‌را آشکار سازد و درس‌های برآمده از حادثه را به توشه‌ای برای اصلاحات در آینده بدل سازد.
جریان رخدادها و رفتارها – بالاخص مدیران دستگاه‌های مسئول – نشان از آن دارد که ممکن است این حادثه نیز به نمونه‌ای از حوادث گذشته تبدیل شود و درسی برای آینده نداشته باشد. نویسندگان گزارش می‌نویسند «ذهنیت جمعی بوروکراسی ژاپن که بر اساس آن وظیفة هر مسئول و کارمند دفاع از منافع سازمان متبوع خود است ... کارمندان را تا بدان‌جا رساند که منافع سازمانی را بالاتر از وظیفة بزرگ‌تر خود در حفاظت از امنیت عمومی قرار دهند.» این ذهنیت کم‌وبیش در اظهارنظرهای پس از حادثه پلاسکو نیز قابل رؤیت است و بدان معناست که هیئت ویژه بررسی حادثه پلاسکو می‌تواند و شایسته است راهکارهای فراتر رفتن از این ذهنیت، و راهکارهای نهادی تضمین گریز از این وضعیت را ارائه دهد. این ذهنیت است که درس گرفتن از حادثه پلاسکو را ناممکن می‌سازد و مقاومت در برابر فشار نظارتی و سرپوش گذاشتن بر ناکارآمدی‌های سازمانی منجر به بروز حادثه و حوادث مشابه در آینده را توجیه می‌کند.
مهم آن است که گزارش هیئت ویژه حادثه پلاسکو در نهایت شفافیت، دارای بیشترین تطابق با معیارهای علمی، به دور از هر گونه فشار و ملاحظه سیاسی، معطوف به تحلیل‌های ساختاری، و با جلب مشارکت بخش بزرگی از بدنه علمی و کارشناسی کشور تهیه شود. این گزارش می‌تواند راهی به سوی بازسازی سرمایه اجتماعی، کارآمد نشان دادن استفاده از توانمندی کارشناسان غیردولتی، و نشان دادن استواری دولت برای عمل شفاف در مقابل مردم باشد.
هیئت ویژه بررسی حادثه پلاسکو وظیفه دشواری پیش رو دارد. گزارش این هیئت اگر اعتماد مردم را جلب کند و شفافیت و دقت آن مورد تأیید قرار گیرد، راه برای استفاده از ابزار هیئت‌های ویژه غیردولتی برای بررسی حوادث باز خواهد شد و روزنه‌ای برای پاسخ‌گویی نیز گشوده می‌شود. شفافیت و دقتی که از این هیئت انتظار می‌رود همان چیزی است که جامعه ایرانی استحقاق آن‌را دارد و امید است با ابتکار تعیین هیئت توسط رئیس جمهور، به ملت ارزانی شود. گزارش حاضر حاوی درس‌هایی روش‌شناختی و مجموعه‌ای از تأکیدات است که می‌تواند در تدوین گزارش ملی حادثه پلاسکو به‌کار آید.